Mámleketimizde xalıqtı jalpı dizimge alıw ilajına tayarlıq qızǵın dawam etpekte. Sonı da aytıw kerek, xalıq sanın dizimge alıw mámlekette jasawshı bárshemizge tiyisli bolǵan demografiyalıq, ekonomikalıq hámde sociallıq maǵlıwmatlardı jıynaw, ulıwmalastırıw, bahalaw, analiz hám járyalawdıń birden-bir processi bolıp tabıladı. Ol xalıq haqqındaǵı maǵlıwmatlardıń tiykarǵı dáregi bolıp, kelesi 10-20 jıllıq rawajlanıwdıń prognoz kórsetkishlerin esaplaw ushın isenimli tiykar jaratadı. Xalıqtıń migratciyası haqqındaǵı maǵlıwmatlarda áyne dizimge alıw nátiyjeleri tiykarında qáliplestiriledi.
Usınıń menen bir qatarda, alınǵan juwmaqlawshı maǵlıwmatlar aymaqlardı social-ekonomikalıq rawajlandırıw, xalıqtıń bántligi, hayallar hám balalar salamatlıǵın jaqsılaw hámde shańaraqlarǵa járdem kórsetiw boyınsha programmalardı mánzilli islep shıǵıwda isenimli maǵlıwmatlar dáregi bolıp xızmet etedi.
Xalıqtı dizimge alıwdı ótkeriwge kimler qatnasadı?
Mámleketimizde aqırǵı márte xalıqtı dizimge alıw ilajı ótkerilgenine 30 jıldan astı. Bul waqıt aralıǵında dizimge alıwdıń standartları, mexanizmleri hám metodologiyası túpten ózgerdi. Bunı sol kunge shekem usı ilajdı ózlerinde ótkergen mámleketlikler tájiriybesinen de kóriw múmkin.
Búgingi kúnde alıp barılıp atırǵan tayarlıq processleri usı ilajdıń hár bir mayda elementlerine shekem puqta rejelestiriwdi talap etpekte. Xalıqtı dizimge alıwdıń qatnasıwshıları bolǵan dizimge alıwshılardı tańlaw máselesi de aktual bolıp tabıladı. Sebebi túrli qatlamdaǵı respondentler (dizimge alınatuǵın shaxslar) menen tikkeley baylanısta bolıp, belgilengen sorawnamalar boyınsha maǵlıwmatlardı qáliplestiriw olardıń moynındaǵı wazıypa esaplanadı hám maǵlıwmatlardıń tuwrılıǵına olar tikkeley juwapker. Bul processke biriktiriletuǵın xızmetkerler túrli jasta hám hár túrli kásip iyeleri bolıwı múmkin. Soǵan qaramay ilajǵa, birinshi náwbette, Mámleket statistika komiteti jáne onıń wálayat, qala hám rayon bólimleri xızmetkerleri, statistika baǵdarında oqıp atırǵan studentler, magistrler, sonıń menen birge, tayanısh doktorantlar biriktiriliwi maqsetke muwapıq. Tikkeley xalıqtı dizimge alıw processleri baslanıwı aldınan barlıq dizimge alıwshılar dizimge alıwǵa tayarlanıw jáne onı ótkeriwdi tártipke salıwshı tiykarǵı normativlik-huqıqıy hújjetler, dizimge alıw hújjetleri quramı jáne onı toltırıw tártibi, dizimge alıwshı xızmetkerlerdiń wazıypaları, respondentler sorawın ótkeriw, kelip shıǵatuǵın barlıq qıyınshılıqlardı anıqlaw menen mashqalalı máselelerdi talqılaw, texnika qáwipsizligi boyınsha ámeliy shınıǵıwlarda arnawlı oqıtıladı hám tayarlıqtan ótkeriledi.
Qala hám awıl elatlı punktleri kesiminde xalıqqa tiyisli tolıq maǵlıwmatlardı alıw ushın, áweli bul aymaqtıń sxematik sızılmaların jetilisken tárizde qayta islep shıǵıw hám turaq-jaylardıń dizimin dúziw talap etiledi. Sonı da aytıw kerek, sxematik kartalardı tolıq islep shıǵılıwı dizimge alıwǵa tayarlıqtıń zárúrli basqıshlarınan biri bolıp tabıladı.
Bul boyınsha toqtalatuǵın bolsaq, málim bir aymaqtaǵı turaq, naturaq hám kóp qabatlı úylerdiń tolıq dizimi, hár bir úyde qansha adam jasawı, qaysı kóshede neshe jay nomerleri ornatılǵan, neshesinde joqlıǵı boyınsha maǵlıwmatlar turaq-jay dizimin dúziwshiler tárepinen alınadı. Óz gezeginde alınǵan sońǵı maǵlıwmatlar tiykarında ámeldegi kartalar hám kartografikalıq sızılmalarǵa tiyisli ózgertiw hám qosımshalar kiritiledi. Xalıqtı dizimge alıw dawamında sxematik kartalar aymaqtıń jaylasıwına tiyisli maǵlıwmatlardı ózinde ulıwmalastırǵan tiykarǵı derek wazıypasın atqaradı.
Sol orında aytıp ótiwim kerek, búgingi kúnde respublikamızdıń qala hám rayonlıq statistika bólimleri xızmetkerleri tárepinen baqlaw nátiyjesinde anıqlanǵan nomerlenbegen úy jaylardıń nomerlerin hámde kóshe atamaların ornatırıw jumısları juwmaǵına jetkezilip atır. Bul ilajlar jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri hám kadastr bólimleri wákilleri menen sheriklikte ámelge asırılıp atır.
Xalıqtı dizimge alıw adamlardıń turmıs dárejesin úyreniwde júdá zárúrli
Xalıqtı dizimge alıw social-ekonomikalıq siyasattı islep shıǵıw - xalıq párawanlıǵın asırıwǵa járdem beretuǵın qararlar qabıllawǵa múmkinshilik beredi. Atap aytqanda, tálim programmaların islep shıǵıw, den sawlıqtı saqlaw sistemasın jaqsılaw, avtomobil jolların qurıw sıyaqlı adamlardıń turmıs dárejesin jaqsılaytuǵın ilajlar hár bir aymaqtaǵı xalıq sanınıń anıqlıǵı jáne onıń social quramı (jası, jınısı hám basqalar) haqqındaǵı maǵlıwmatlar tiykarında qarjılandırıladı.
Xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatları tek-ǵana, qarar qabıl etiwshiler, statistika sisteması hám nızam shıǵarıwshı mámleket shólkemleri ushın ǵana emes, bálkim ilim izertlew hám marketing kompaniyaları, menshikli sektor hám siyasiy partiyalar ushın da qımbatlı maǵlıwmat dáregi bolıp esaplanadı.
Málimleme xızmeti